Przewodnik miasta

Stara Lubownia
Położenie: 550 m  n.p.m.
Liczba mieszkańców: 16 500
Obszar miasta: 31 km2

Północne ziemie Słowacji położone nad rzeką Poprad, były zasiedlane już w późnej epoce kamienia. Ten proces z małymi przerwami trwał od paleolitu aż do średniowiecza. Niestety historyczne wydarzenia miasta, kóre miały miejsce podczas pierwszych trzech stuleci nie są  nam znane. Pierwsza pisemna wzmianka  o Starej Lubowni pochodzi z roku 1292. Najważniejsze przywileje otrzymała  w r. 1364 od węgierskiego króla Ludwika I, który mianował ją na wolne królewskie miasto z prawami miasta oraz wyzwolił spod jurysdykcji  zamku Lubowla. Mieszkańcy Lubowni uzyskali wiele korzyści. Prawo magdeburskie dawało im możliwość wyboru burmistrza, rady miejskiej, mogli organizować roczne targi, sprzedawać beczkowe piwo, łowić ryby i sądzić swoich obywateli. Oprócz tego byli zwolnieni od płacenia niekórych czynszów i podatków.

Rozwój miasta trwał również po  roku 1412, kiedy węgierski król Zygmunt Luksemburski podarował Starą Lubownię i 15 spiskich miast  pod zastaw polskiej korony. Kiedy zamek  stał się siedzibą zarządcy terenów będących pod panowaniem Polski, w mieście odbyło się wiele węgiersko-polskich dyplomatycznych spotkań  o zwróceniu zabranych terenów. Możliwość udostępnienia usług obywatelom i gościom zamku podniosła poziom miejskich cechów.Niezwykły rozwój przeżywali sprzedawcy i kupcy, szewcy, krawcy,kuśnierze i rzeźnicy. W czasach rozkwitu najlepiej wiodło się sprzedawcom i kupcom, którzy mogli wystawiać swoje towary przez siedem lat na rocznych targach. Na końcu miasta znajdowała się mennica, która była symbolem rozwiniętego gospodarczo i społecznie miasta. Ten okres historii Starej Lubowni został opisany w powieści  „ Spisske tajomstwo“ J. Niżnianskego. Powrót spisskich miast, w tym Starej Lubowni do Węgier w r.1772 w czasie panowania Marii Teresy, spowodował, że miasto nie rozwijało się tak dynamicznie jak to tej pory, ponieważ utraciło przywileje i korzystne położenie.

Sercem Starej Lubovni jest Plac św. Mikołaja z prostokątnym rzutem poziomym pierwotnie wrzecionowym. Murowane budynki zaczęły na placu stanowić większość po pożarze w r.1556, który zniszczył starsze drewniane budowy. Zabytkiem o najwyższej wartości oprócz kościoła jest Dom Podmiejski-dawna siedziba zarządcy spisskich miast obecnie służy jako Punkt Informacji Miejskiej oraz galeria. Na szczególną uwagę zasługuje rzymskokatolicki Kościół św. Mikołaja, pochodzący z r.1280. Jego barokowe wnętrze skrywa kilka artystycznych dzieł. Najcenniejszą jest póżnogotycka chrzcielnica z 16-ego stulecia, póżnogotyckie kamienie grobowe z piaskowca i czerwonego marmuru. Główny barokowy ołtarz św. Mikołaja-biskupa z połowy 18-ego stulecia  jest  zdobiony  rzeźbą w drzewie. Pomiędzy filarami znajduje się obszerny obraz św. Mikołaja z drugiej połowy 19-ego stulecia. Historycznie cenne są boczne ołtarze oraz rzeźba Opłakanie Jezusa Chrystusa. 

Na wapiennym wzgórzu na wysokości 711 m n.p.m.  nad miastem góruje kamienny zamek Lubowla, który pełnił rolę strażnicy granic węgierskiego królestwa. Pierwsza pisemna wzmianka dokumęntujaca zamek jako  jedno z królewskich siedzib pochodzi z roku 1311. W 15-tym stuleciu ulepszono funkcję obronną zamku poprzez dobudowanie kolejnych wież oraz baszt. W roku 1553 miał miejsce  wielki pożar. Znaczne przebudowania w 16/17- tym stuleciu, w czasach gdy właścicielem zamku był polski ród Lubomirskich, zamek Lubowla stał się unikatową renesansową twierdzą z własną kaplicą Jego znaczenie dokumentuje przegląd panownickich odwiedzin: Karol Robert (r.1314), Zygmunt Luksemburski (r.1396,1419), Jan Albert (r.1449), węgierska królowa Maria (r.1392), polscy królowie Władyslaw II. (r.1412, 1419), Jan Kazimierz (1656)  i Jan Sobieski (1683). Do wyjatkowych gości zamku Lubowla można zaliczyć również Morica Beniowskiego (1768), który stał się później królem Madagaskaru. W jego przypadku nie były to odwiedziny, ale przymusowy pobyt w zamkowym więzieniu. W latach 1655-1661 w zamkowych  murach Pan Jerzy Lubomirski ukrył polskie koronne klejnoty przed Szwedami. 

Samodzielna ekspozycja pod zamkiem tworzy skansen architektury ludowej, którego najcenniejszym eksponatem jest drewniany kościółek wschodniego obrzędu z Matysowej,wybudowany w roku 1883. Większość skansenu stanowią drewniane mieszkalne domy z 20 stulecia, gospodarcze i techniczne budowy.Ten zbiór ludowych domów sprowadzonych z okolicznych wiosek razem z zamkiem tworzą wspaniały pejzaż.